नेपाल एक सम्भावनायुक्त देश हो जसमा जलस्रोत, पर्यटन, कृषि, खनिज र सूचना प्रविधिजस्ता विभिन्न क्षेत्रहरूमा लगानीका अपार अवसर छन् । यद्यपि यी सम्भावनालाई वास्तविकतामा परिणत गर्न पर्याप्त विदेशी लगानी आवश्यक पर्छ । विदेशी लगानी भित्र्याउन सकिने उपाय प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन गरिएमा नेपालको आर्थिक विकासमा महत्वपूर्ण टेवा पुग्न सक्छ । यो लेखमा नेपालमा विदेशी लगानी भित्र्याउने विभिन्न उपाय, चुनौती र सुधारका सम्भावना समेटिएको छ ।
विदेशी लगानीकर्ताले सबैभन्दा पहिले हेर्ने कुरा हो– नीतिगत स्थायित्व र स्पष्टता । नेपालले हालसम्म विदेशी लगानी तथा प्रविधि हस्तान्तरण ऐन, २०७५ लागू गरेको छ जसले लगानीकर्तालाई कानुनी संरचना प्रदान गर्छ । तर यस ऐन तथा नियमावलीलाई अझै सरल, पारदर्शी र लगानीमैत्री बनाउन जरुरी छ । साथै, कर नीति, श्रम नीति, कम्पनी दर्ता प्रक्रियालगायतका कानुनी तथा प्रशासनिक प्रक्रिया सहज र अनलाइनमै उपलब्ध हुने व्यवस्था मिलाउनु विदेशी लगानी भित्र्याउने महत्वपूर्ण उपाय हो ।
नेपालमा लगानीमैत्री वातावरण अझै पर्याप्त रूपमा निर्माण भइसकेको छैन । विदेशी लगानीकर्ताले स्थायित्व, पारदर्शिता, कानुनी सुरक्षाको प्रत्याभूति, भौतिक पूर्वाधार, आवश्यक ऊर्जा आपूर्ति र दक्ष जनशक्तिको अपेक्षा गर्छन् ।
नेपालमा लगानीका लागि विभिन्न क्षेत्रहरू उपयुक्त छन् तर सबैभन्दा धेरै सम्भावना भएका प्राथमिक क्षेत्रहरूमा केन्द्रित भएर प्रवर्धन गर्नुपर्छ । जस्तै :
जलविद्युत् : नेपालमा झन्डै ८३ हजार मेगावाट विद्युत् उत्पादनको सम्भावना छ, जुन दक्षिण एसियाका लागि ऊर्जा निर्यातको स्रोत बन्न सक्छ ।
पर्यटन : साहसिक पर्यटन, धार्मिक तथा सांस्कृतिक पर्यटनमा ठुलो सम्भावना छ ।
कृषि तथा कृषिजन्य उद्योग : जैविक कृषि, प्रशोधन उद्योग, औषधिजन्य वनस्पति आदिमा विदेशी लगानी भित्र्याउन सकिन्छ ।
सूचना प्रविधि : दक्ष युवा जनशक्तिको प्रयोग गरेर नेपाल आइटी सेवा केन्द्र बन्न सक्छ । यसका लागि नेपाल सरकारले लक्षित क्षेत्रहरूमा विशेष प्रोत्साहन नीति ल्याउनु आवश्यक छ ।
विदेशी लगानी भित्र्याउन अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा नेपालको सकारात्मक छवि निर्माण गर्नु आवश्यक छ । त्यसका लागि नेपाल इन्भेस्टमेन्ट बोर्ड र नेपाल राष्ट्र बैंकजस्ता निकायले विश्वका लगानी सम्मेलनमा सक्रिय सहभागिता जनाउनुपर्छ । अन्तर्राष्ट्रिय मिडिया, वाणिज्य दूतावास तथा व्यापार मेलामार्फत नेपाललाई लगानी गन्तव्यका रूपमा प्रचार गर्न सकिन्छ । विदेशी नेपाली समुदायमार्फत पनि लगानी आकर्षित गर्न सकिन्छ ।
ठुला पूर्वाधार परियोजनामा सार्वजनिक–निजी साझेदारी मोडललाई प्रोत्साहित गर्न सकिन्छ । यसबाट सरकारको लगानी भार कम हुनेछ र निजी क्षेत्रको दक्षता प्रयोगमा ल्याउन सकिनेछ । पिपिपी मोडलअन्तर्गत, सरकार र विदेशी लगानीकर्ता संयुक्त रूपमा परियोजना सञ्चालन गर्न सक्छन् जसबाट दुवै पक्ष लाभान्वित हुन्छन् ।
लगानीकर्तालाई आकर्षित गर्न सरकारले विभिन्न कर छुट, भन्सार छुट, लगानी सुरक्षाको प्रत्याभूति, लाभांश विदेश पठाउन सक्ने व्यवस्था आदि गर्न सक्छ । साथै, लगानी सुरक्षाका लागि द्विपक्षीय लगानी सम्झौता र दोहोरो कर नलाग्ने सम्झौता थप देशहरूसँग गर्न आवश्यक छ ।
हालको अवस्थामा विदेशी लगानीका लागि अनुमति प्रक्रिया ढिलो र झन्झटिलो छ । यसको सुधार गर्न लगानी दर्ता प्रक्रिया पूर्णरूपमा डिजिटल बनाउने, फास्ट ट्र्याक लगानी अनुमति प्रणाली लागू गर्ने, विदेशी लगानी स्वीकृति दिने समय सीमा निर्धारण गर्ने, सम्पत्ति फिर्ता, नाफा विदेश लैजाने प्रक्रिया सहज बनाउनेजस्ता नीतिहरू कार्यान्वयनमा ल्याउनु आवश्यक छ ।
विदेशी लगानीकर्ताले दक्ष जनशक्ति खोज्छन् । नेपालले प्राविधिक शिक्षा, व्यावसायिक तालिम, इन्फोटेक र उद्योगमैत्री श्रम नीति विकास गरेर यो आवश्यकता पूरा गर्न सक्छ । साथै, श्रमसम्बन्धी विवाद समाधानका लागि विश्वसनीय संस्था र कानुनी प्रक्रिया तयार पार्नुपर्छ ।
नेपालमा विदेशी लगानी भित्र्याउने अपार सम्भावना छ तर त्यसका लागि सरकार, निजी क्षेत्र र विदेशस्थित नेपाली समुदायको साझा प्रयास आवश्यक छ । स्थिर नीति, लगानीमैत्री वातावरण, प्राथमिक क्षेत्रको प्रवर्धन, प्रचारप्रसार, प्रोत्साहन तथा सहज प्रशासनिक प्रक्रियाजस्ता उपाय अपनाएर मात्रै ठुलो मात्रामा विदेशी लगानी भित्र्याउन सकिन्छ ।
विदेशी लगानी भित्र्याउनु भनेको केवल पुँजी ल्याउनु मात्र होइन, त्यसबाट प्रविधि हस्तान्तरण, रोजगारी सिर्जना, दक्षता विकास, निर्यात प्रवर्धन र समग्र आर्थिक वृद्धि सुनिश्चित गर्न सकिन्छ । त्यसैले अब नेपालले रणनीतिक ढंगले कार्य गर्दै विश्वमा आफूलाई एक भरोसायोग्य लगानी गन्तव्यका रूपमा स्थापित गर्नुपर्ने समय आएको छ ।
