–रञ्जना बास्कोटा

“बहिनी ! यो काम राम्रो छ, पैसा पनि बेला बेलामा मिल्छ ।”

सुनन्दा दिदीको भनाइ अझै कानमा गुञ्जिरहन्छ । यही विश्वासमा म एउटा गाडीमा चढेर पहाडतिर लागेकी थिएँ । सपना थियो– छोराछोरीलाई राम्रो स्कुलमा पढाउने, आमालाई औषधि दिलाउने अनि कहिल्यै नभोगेको ‘इज्जतको जिन्दगी’ जिउने ।

तर अब मलाई लाग्न थालिसकेको छ– मान्छेले आफूले पाएको भन्दा बढी सपना देख्नै नहुने रहेछ ।

“ओइ, तेरो नाम के हो ?”

पहिलो दिन, त्यही ठाडो प्रश्नले मेरो जीवनको अर्को अध्यायको सुरुवात गर्‍यो ।

“म... म सविता ।”

सविता भन्नु मेरा लागि आफ्नो नामसँगै बाँकी अस्तित्व गुमाउनु थियो । म त्यो घरमा अब एउटी कामदार मात्र थिएँ– जसलाई खान, बस्न र भाँडा माझ्न मिल्ने थियो । जसको भावनामा न कोही चासो राख्थ्यो, न कुनै अनुभूतिलाई मूल्य ।

घरकी मेमसाहब– अति सजीव, राम्री, तर एक्लो । तिनी निकै सुघर व्यवहारकी थिइन्, कहिलेकाहीँ मलाई चिया लिएर उनीसँगै बस्न बोलाउँथिन् । म थाकेको शरीरलाई केहीबेर विश्राम दिँदै तिनको आँखामा केही चिन्न खोज्थें– शून्यता ।

“तिमी यहाँ सुखी छौ ?” उनले सोथ्थिन् ।

सोधिएको बेला केही नबोल्ने, तर रातभर आफूलाई आफैं उत्तर दिने बानी परिसकेको थियो मलाई ।

एक दिन, उनीसँगै झ्याल नजिकको कुर्सीमा बसेकी थिएँ । तलको बजार देखिने, धुवाँ र मान्छेको कोलाहलबीच मेरो जीवनको चिच्याइ म सुन्न सक्थेँ ।

“म तिमी जस्तै भएछु ।” उनले एक्कासि भनिन् ।

“तपाईं ?” म अचम्मित ।

“तिमी श्रम गरेर बाँच्छ्यौ, म एक्लोपन भित्र घुटिएर बाँच्छु”, उनले लाज नमानि हाँसिन्, “जीवनका भोक त उस्तै–उस्तै हुन् नि, सविता ।”

त्यो दिन, मैले उनीलाई मान्छेझैं देखेँ । अहंकारी ‘मेमसाहब’ होइन– केवल एउटी नारी, जसले आफ्नो जीवनको थुप्रै सपना, आकांक्षा र रहरहरूलाई चुपचाप कोठाभित्र थुनेकी थिई ।

तर, त्यसपछि सबथोक बिस्तारै बिग्रिँदै गयो ।

घरमा सानो चोरीको घटना भयो– म माथि शंका गरियो । मैले रुँदै सफाइ दिएँ ।

एक साँझ, उनले भनिन्, “तिमी केही दिन घर जान चाहन्छ्यौ भने जान सक्छ्यौ ।”

त्यो वाक्यको अर्थ थियो– मलाई छुट्टी दिइएको होइन, टाढा पठाइँदै थियो । मलाई ठमेलको त्यो साँघुरो गल्ली सम्झना आयो, जहाँ म पहिलो पटक भाँडा माझ्न पुगेकी थिएँ । मान्छेहरूले मलाई हेर्ने आँखा, मलाई जस्तो हुनुको पीडा ।

घर फर्किएपछि थाहा पाएँ– आमा बिछ्यौनामा थिइन् । छोरो कामको नाममा टाढा, कहाँ थाहा छैन । छोरीको स्कुल जानु छुटेको रहेछ, म नभएको बेला स्कुलको शुल्क तिर्न नसकेकोले ।

कसरी सम्हालूँ, भन्ने लाग्यो ।

त्यो रात, म बोक्सीको कथाजस्तै सपना देखेर ब्युँझिएँ । बुढोले कुलोको छेउमा रक्सी पिएर छोरीलाई लखेटिरहेको थियो । म चिच्याएँ, “छोरीलाई छुन पाइँदैन !”

म घामसँगै उठेँ, आँखा रातो थियो । निर्णय गरेँ– फेरि फर्किन्छु । आफूले सहेको पीडा आफ्ना छोरीमा नपरोस् भनेर फेरि लाग्छु ।

तर योपल्ट फरक थियो ।

पुरानै मालिक्नीको घरमा फर्किँदा उनले मलाई चुपचाप हेरेर सोधिन्– “तिमी किन फर्कियौ ?”

“आफ्नो सन्तानलाई अर्को म बन्न नदिन ।”

उनले धेरै बेर हेरेर भनिन्, “तिमी आउँदा मलाई ढुक्क लाग्छ ।”

जीवन फेरि बगेको थियो ।

तर एक दिन उनले मलाई चकित पार्दै भनिन्, “सविता, तिमीलाई पढ्न मन लाग्छ ?”

म झसङ्ग भएँ । मैले कहिल्यै सोचेकै थिइनँ– म पढ्न सक्छु भनेर ।

“म... अब ढिलो भइसक्यो नि ।” मैले भनेँ ।

“कहिल्यै ढिलो हुँदैन । तिमी आफ्नो छोरीलाई के देखाउन चाहन्छ्यौ ? भाँडा माझ्न सक्ने हात, कि कलम समाउने ?”

त्यसपछि उनी मेरो गुरु भइन् ।

तीन वर्ष बित्यो । अब म काम पनि गर्छु, पढ्छु पनि । मेरो छोरी आठ कक्षा पास गरेर अब नौ कक्षामा छ । आफू मेटिँदै गएर छोरीलाई उज्यालो दिने सपना बिस्तारै पूरा हुँदै छ ।

एक दिन उनले फेरि सोधिन्, “तिमी अब पनि जीवनसँग डराउँछ्यौ ?”

“डराउँदिन,” म हाँस्दै भन्छु, “अब त जीवनसँग लड्न सिकेकी छु ।”

विडम्बना ?

सायद हो ।

“तर सच्चा विडम्बना त त्यो हो, जब तिमी आफैंलाई सधैं दोषी ठान्दै आफैलाई सानो मान्छौ । जीवनले नसोचेका संघर्ष दिन सक्छ तर आत्मसम्मान तिमी आफैंले बनाउनु पर्छ । यही पाठ अब मेरो मात्र होइन, मेरी छोरीको पाठ पनि हुनेछ,” उनले भनिन् ।