–युवराज न्यौपाने

नेपालमा शासन सत्ता भन्नेबित्तिकै हाम्रो आँखाअघि आउने तस्बिर अझै पनि मध्यम उमेर कटाइसकेका वा वृद्ध राजनीतिक नेताहरूको हुन्छ । राजनीतिक इतिहास पल्टाउँदा, विगत ७ दशकभन्दा बढीको समयदेखि देशको सत्ता संरचनामा युवा पुस्ताको उपस्थिति न्यून देखिन्छ । आन्दोलन, विरोध र जनताको चेतना जगाउने क्रममा भने युवाको सहभागिता सशक्त रहँदै आएको छ । राणा शासनविरुद्धको संघर्ष होस्, पञ्चायतको अन्त्यका आन्दोलनहरू हुन््, १० वर्षे सशस्त्र युद्ध होस् वा २०६२÷६३ को जनआन्दोलन– हरेक ठुला राजनीतिक परिवर्तनको अग्रपंक्तिमा युवा नै थिए । तर परिवर्तनको चाबी आफ्नो हातमा ल्याउने क्रममा सक्रिय रहेका ती युवा सत्ताको ढोका खोलेपछि किन पछाडि धकेलिन्छन् भन्ने प्रश्न अझै अनुत्तरित छ ।

युवालाई प्रायः ‘भविष्यको नेता’ भनेर सम्बोधन गरिन्छ । तर भविष्यको कुरा गर्दै गर्दा वर्तमानमा उनीहरूको पहुँचलाई कहिल्यै सुनिश्चित गरिँदैन । पार्टीहरूको संरचना हेर्ने हो भने नेतृत्व पदमा पुग्ने सम्भावना अक्सर लामो समयसम्म ‘वरिष्ठ’हरूमै सीमित हुन्छ । यसका केही कारण ऐतिहासिक पनि छन्– नेपालमा राजनीतिक दलहरू भूमिगत संघर्ष, निर्वासन र आन्दोलनमार्फत परिपक्व भएका छन् । ती आन्दोलनको नेतृत्व गरेका व्यक्तिहरू दशकौंसम्म जनसम्पर्कमा रहे, जसले उनीहरूलाई ‘अनुभवी’को छाप दियो । त्यसैले नयाँ पुस्ताले सत्ता संरचनामा प्रवेश गर्न ‘अनुभवको कमी’ भन्ने आरोप धान्नुपर्छ ।

तर, यहाँ प्रश्न उठ्छ– अनुभवको परिभाषा के हो ? विगतको आन्दोलनको सम्झनामा रमाउने मात्रलाई अनुभवी मान्ने हो वा वर्तमानको जटिल समस्याको समाधान दिन सक्ने क्षमतालाई ? आजको नेपाल बेरोजगारी, दिगो विकास, प्रविधिको उपयोग र विश्वव्यापी प्रतिस्पर्धामा टिक्नेजस्ता चुनौतीसँग जुधिरहेको छ । यी समस्याको गहिरो समझ र नवीनतम समाधान खोज्ने क्षमता युवासँग बढी छ । कारण स्पष्ट छ– उनीहरू नयाँ प्रविधि, ताजा विचार र द्रुत अनुकूलन क्षमतामा निपुण छन् ।

युवाको शासन सत्तामा उपस्थिति न्यून हुनुको मुख्य कारण राजनीतिक संस्कृतिमा रहेको ‘पद हस्तान्तरणको अनिच्छा’ हो । एकपटक उच्च पदमा पुगेका नेताहरू वर्षौंसम्म त्यसैमा रहिरहन चाहन्छन् । दलभित्र प्रतिस्पर्धाभन्दा निष्ठा र बफादारीलाई प्राथमिकता दिइन्छ । फलस्वरूप, जोसिला र सक्षम युवा पनि अवसर नपाएर वा थाकेर बाहिरिन्छन् । कतिपय त राजनीति नै छोड्छन्, अरू विभिन्न पेसागत क्षेत्रमा लाग्छन् । जसले गर्दा, राजनीतिक क्षेत्रमा नयाँ विचारको आपूर्ति रोकिएको महसुस हुन्छ ।

युवाले सत्तामा पुग्दा के फरक पर्न सक्छ ? पहिलो, उनीहरूले नीति निर्माणमा दीर्घकालीन सोच ल्याउन सक्छन् । वृद्ध नेताहरूको अनुभवलाई बेवास्ता नगरी, युवाले नवीनतम प्रविधि र अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यासलाई स्थानीय सन्दर्भमा मिलाएर अघि बढाउन सक्छन् । दोस्रो, पारदर्शिता र जवाफदेहिताको संस्कारमा सुधार ल्याउन सक्ने सम्भावना बढी हुन्छ किनकि नयाँ पुस्ता सामाजिक सञ्जाल र जनताको प्रत्यक्ष प्रतिक्रियासँग बढी जोडिएको हुन्छ । तेस्रो, उनीहरूले लैंगिक समानता, समावेशीकरण र वातावरण संरक्षणजस्ता मुद्दामा संवेदनशील दृष्टिकोण दिन सक्छन् ।

तर, यो सम्भावना साकार पार्न, युवालाई केवल चुनावी नारामा सीमित राखेर हुँदैन । दलभित्रै उनीहरूको निर्णय क्षमता र नेतृत्व विकासका लागि संरचना बनाउनुपर्छ । दलको नेतृत्व हस्तान्तरण प्रणाली स्पष्ट र समयसीमासहितको हुनुपर्छ । तर, नेपालमा यस्तो परिपाटी कहिल्यै व्यवस्थित देखिँदैन । त्यही भएर, संसद र सरकारको संरचनामा युवाको सहभागिता १०–१५ प्रतिशतभन्दा माथि पुग्न सकेको छैन । यो अनुपात अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डमा पनि न्यून हो ।

युवाले शासन सत्तामा पुग्न आफैंले पनि तयारी गर्नुपर्छ । राजनीति केवल जोस र नारा चिच्याउने मात्र होइन, विषयगत ज्ञान, अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध, आर्थिक नीति र स्थानीय समस्या समाधानको क्षमता पनि आवश्यक छ । कतिपय युवाहरू सत्तामा पुग्ने बाटो छोट्याउन ‘अत्यधिक भावनात्मक राजनीति’मा फस्छन्, जसले दीर्घकालमा विश्वासिलो छवि बनाउन मद्दत गर्दैन । त्यसैले, दीर्घकालीन योजनासहितको राजनीतिक यात्रामा लाग्ने युवाले शिक्षा, पेसागत अनुभव र सामाजिक सम्पर्कलाई सन्तुलित रूपमा विकास गर्नुपर्छ ।

नेपालको बदलिँदो समाजमा युवाप्रति जनताको अपेक्षा बढ्दो छ । शिक्षित, प्रवासी अनुभव बोकेका र बहुआयामिक सोच भएका युवाहरू गाउँदेखि सहरसम्म देखिन्छन् । तर, उनीहरूको ऊर्जा र क्षमता ‘राजनीतिक मैदान’मा रूपान्तरण गर्न अझै गाह्रो भइरहेको छ । दलभित्रको अड्कलझड्क, आर्थिक पहुँच र राजनीतिक पारिवारिक पृष्ठभूमि अझै निर्णायक तत्व छन् । यी बाधा पार गर्न युवाहरूले आपसी एकता र वैकल्पिक राजनीतिक प्लेटफर्मको खोजी गर्नुपर्ने देखिन्छ ।

सत्तामा युवा कहिले भन्ने प्रश्नको उत्तर त्यति सहज छैन । यो केवल एकै चुनावमा वा केही नयाँ मुखहरूको प्रवेशसँग समाधान हुने कुरा होइन । यसका लागि राजनीतिक दलहरू, नागरिक समाज र स्वयं युवाबीचको दीर्घकालीन साझेदारी आवश्यक छ । दलहरूले नीतिगत रूपमा युवाको ३० देखि ४० प्रतिशत सहभागिता सुनिश्चित गर्ने प्रतिबद्धता लिनुपर्छ । युवाले पनि अवसरको पर्खाइ मात्र नगरी, आफूलाई सिद्ध गर्न सक्ने पहल गर्दै जानुपर्छ ।

शासन सत्ता केवल नीति निर्माण गर्ने थलो मात्र होइन– यो जनताको भविष्य निर्धारण गर्ने जिम्मेवारी हो । त्यसैले, युवा सत्तामा पुग्नुको अर्थ केवल उमेरको परिवर्तन होइन, विचार र दृष्टिकोणको क्रान्ति हो । जबसम्म नेपालले यस्तो परिवर्तनलाई आत्मसात् गर्दैन, तबसम्म ‘युवा कहिले सत्तामा ?’ भन्ने प्रश्न आवधिक रूपमा उठिरहन्छ । सत्ताको ढोका केवल यत्तिकै खोलिँदैन, यो निरन्तर प्रयास, दृढता र सहमतिको संयोजनले मात्र खुल्छ । र, जब त्यो ढोका खुल्छ, युवाले देखाउने उदाहरणीय नेतृत्वले मात्रै यो प्रश्नको अन्तिम उत्तर दिन सक्छ– अब समय हाम्रो हो ।

सँगै, सत्तामा युवा कहिले भन्ने प्रश्नलाई केवल ‘उमेरको हिसाब’ले मात्र हेर्नु उचित हुँदैन । युवा भन्ने शब्द नेतृत्व शैली, सोच र काम गर्ने गतिशीलतालाई पनि जनाउँछ । आज ५० वर्षभन्दा बढी उमेरका कतिपय व्यक्तिहरूको सोच र दृष्टिकोण अत्यन्तै आधुनिक र व्यावहारिक हुन्छ भने कतिपय ३० वर्षभित्रका मानिसहरू पनि परम्परागत राजनीतिक चालचलनमै अड्किएका हुन्छन् । त्यसैले ‘शासनमा युवा’ भन्ने कुरा मूलतः नीतिगत र कार्यशैलीको नवीनतासँग पनि जोडिएको छ ।

(लेखक न्यौपाने, एनआरएनए मकाउका अध्यक्ष हुन् ।)