–रीता ताम्राकार
ऊ .... अर्थात् अस्मिता ! आज उसको विवाहमा जानुपर्ने । एउटा राम्रो र गतिलो उपहार किनेर ल्याएकी छु । हतारिएका छन् मेरा नयनहरू उसलाई बेहुलीको रूपमा देख्न । “अस्मिता, बधाई छ है तिमीलाई । साथमा तिम्रो दाम्पत्य जीवन फलोस् फुलोस् त्यसका लागि शुभकामना !” उपहार अस्मिताका हातमा राखिदिए ।
आफ्ना ठूला–ठूला मृगनयनी आँखामा श्रृङ्गार थपिएर अत्याधिक मनमोहक देखिएको छ । त्यसलाई पर्लक्क पल्टाएर हेरिन् । हेर्दाहेर्दै त्यो मृगनयनी आँखामा अश्रुरूपी अमृत रसायो र मलाई लाग्यो, त्यो आँसु भन्दैछ, “मेरो सुख दुःखको साथी, संघर्षको साक्षी । जीवनरूपी पुस्तकको गहिरो अध्ययन गर्ने एक मात्र पाठक । म आज तपाईंदेखि टाढा हुँदैछु । तैपनि तपाईं खुशी हुनुहुन्छ ?” झसङ्ग भएँ । मेरो आँखामा पनि दुई थोपा मोती बस्यो, ऊप्रति स्नेह श्रद्धा स्वरूप ।
मलाई नजिक बस्न अनुरोध गरी । म ऊसँगै गएर बसेँ । वैवाहिक कार्य सुखद हुँदाहुँदै छोरी विदाई गर्नुपर्ने पीडायुक्त कार्य । विस्तारै मेरो हात समाती उसले । कता–कता लाग्यो उसको आँखाले भन्दा बढी कुरा स्पर्शले गरिरहेछ ।
अरूको बारेमा त भन्न सक्दिन तर, म कुनै त्यस्तो दृश्य देख्छु जुन विस्मयकारी छ । अस्वभाविक छ र मार्मिक पनि छ । त्यसलाई गहिरोसँग जान्न र बुझ्न उत्सुक बन्छु । रोक्न सक्दिन आफ्नो उत्सुक उत्कण्ठालाई । मैले लगाउने बन्धन वा अंकुशभन्दा धेरै पर उछिट्टिन्छ मेरा जिज्ञासाहरू । मेरो वेगभन्दा धेरै वेगवान हुन्छ, उसको गति ।
अस्मितारूपी पुस्तकको पहिलो पाना यसरी पल्टेको हुन्छ मेरा अगाडि । पछाडि आङ्गमा सानो बच्चालाई ओढ्नेले बाँधेर आफ्नो शरीरभन्दा धेरै गुणा थुप्रो थुपारिएको माटो खुट्टाले क्याच क्याच मिचिरहेकी हुन्छे आँसु पुछ्दै नौ÷दश वर्षकी एक बालिका ।
हिँडदा हिँडदै मेरो पाइला रोकिन्छ । निर्मिमेष दृष्टिले त्यो जीवन बाँच्ने क्रमको कटु सत्यपक्षलाई निहारिरहेकी हुन्छु । अचानक कानमा ठोकिन्छ “तेरी आमा मरी भनेर रुँदै काम गरेकी हो कि बाबु म¥यो भनेर ? बाबुको काट्टो र आमाको लादी घिच्नु परेपछि काम गर्न पर्दैन ? त्यस्तै काम गर्न मन नहुनेले गरिबको घरमा जन्म किन लिनु ? लखपतिको घरमा लिए हुन्थ्यो नि ... । राँडी बिहान बिहान मेरो मूत आँखाबाट झारेर अलच्छिना जोगाउँछे ।”
अभावमा पिल्सिएर कर्कश बनेको आवाज । ममता, स्नेह ताकमा थन्क्याएर निर्मम बन्न बाध्य लाचार आवाज । वात्सल्यले लपक्क भिजेको आवाजलाई जितेर निस्केको दरिद्रताको निर्दयी आवाज । म खङ्र्गङ्ग भएँ । अझ उसलाई नियालेँ । ऊ झन् छिटोछिटो खुट्टा चलाइरहेकी छे र त्यही गतिमा आँशु पनि पुछिरहेकी छे ।
मन कस्तो कस्तो भयो । विरक्तिपनले मन निमोठियो । छिनभरि कामको व्यस्तताबीच पनि उसको आँशुले भिजेको मुहार नाचिरह्यो आँखामा । देशमा विद्यमान गरिबी र बेरोजगारी आएर हाँसी रह्यो मनमा । गरिबी हटाउँछु देश बनाउँछु, जनतालाई रोजगार दिलाउँछु । भनेर कुर्लने स्वार्थी नेताहरूको आवाज गुन्जिरह्यो कानमा । मनभरि तिक्तता भरियो ।
साँझ घर फर्कन अलि ढिला भयो । त्यहीँ आइपुगेपछि हेर्छु छैन बिहानको दृश्य । पाइला अलि अघि बढेपछि अझ अचम्मको दृश्य देख्छु । अस्मितारूपी पुस्तकको अर्को पन्ना । ऊ तान्दैछे एक मातेको मत्थुलाई, जो सम्भवतः उसको बाबु हुनुपर्छ । एक पिलन्धरे बालिकाले त्यस्तो ठूलो मान्छे जसमा रक्सीको बल थपिएको छ कहाँ तान्न सक्नु ?
“चुप लागेर घर हिँडनु... । हिँडनु भन्दैछु ।” रुँदै तान्दैछे । कहिले हात समातेर, कहिले लुगा समातेर । देख्दैछु, भएभरको बल लगाउँदा पनि आफ्नो लक्ष्य प्राप्त रत्तिभर भएको छैन उसलाई । “छोड् ... । म जान्न घर । म त्यसलाई छाड्दिन । त्यसले मलाई हेपेको ? मेरो गरिबीको खिल्ली उडाउने त्यो ? के खाएको छु त्यसको बाबुको मैले । छोड् म त्यसको टाउको फुटाउँछु । छोड् मलाई ।” बाबु चाहिँ छुटाउँदैछ छोरीको पकड । छोरीले छाड्न नमान्दा घरिघरि छोरीलाई पिट्नसम्म पछि परेको छैन त्यो । जड्याहा !
देख्दा बडो मर्मस्पर्शी छ त्यो दृश्य । मन कटक्क दुख्ने । धेरैबेरसम्म तान्ने र छोडाउने क्रमपछि पनि कसैले गन्तव्य भेट्न सकेनन् । वरपर घरमा शान्ति बिथोलिएछ क्यार । नजिकैको घरबाट एउटी महिला निस्केर मज्जाले हप्काइन जँड्याहालाई ! “ए मतुवा ! लाज छैन ? हेर बालक छोरीले घर लान त्यत्रो बल गर्दा पनि बाबु भएर गति छाडेको । कुकुरको मुत धोकेर साथीभाइसँग झगडा गर्दा भोलि बोल्नु पर्दैन फर्केर ? जा... चुपचाप छोरीसँग घर जा । किन पिर्छस् स्वास्नी छोराछोरीलाई । जा खुरुक्क ।” महिलाको खप्कीले मतुवाको मुख बन्द नभए पनि पाइला बढ्यो घरतर्फ ।
मेरा लागि ऊ अब बेला–बेला सम्झनु पर्ने बालिका बन्न पुगी । उसलाई लिएर अब मेरो मनमा दयनीय भावमात्र छैन । उसका लागि मेरो मनमा अरू बच्चाहरूको भन्दा दुई तहमाथि ठाउँ छ । त्यो दिन अझ उच्च बनेकी थिई ऊ मेरो नजरमा । दुईजना भाइ अघि लगाएर किराना दोकान आइपुगेकी थिई ऊ पनि, जहाँ आफ्नो काम लिएर म पहिला नै उपस्थित थिए ।
“दुईवटा कपी र दुईवटा डट्पेन दिनुस्न अंकल” उसले मागी । तीनै दिदीभाइलाई मज्जाले नियाले मैले । मैले पढ्ने चाखलाग्दो पुस्तक अस्मिता ।
एउटा मैलो थोत्रो सर्ट र त्यसैलाई सुहाउँदो जामा लगाएकी छ । कपालमा तेल र काईंयोले धेरै दिनदेखि नदेखेजस्तो । हातगोडामा हिलो माटोको सुकेको दागहरू । उसले मसँग आँखा जुधाई आँखा भरि हाँसो भरेर । कति सजीव, कति राम्रा आँखा म दङ्ग परें । उसको हाँसोको जवाफ मधुर मुस्कान र ममत्वभरि नजरले दिएँ र एकनजर उसका दुवै भाइहरूमाथि सोझ्याएँ । उनीहरू पनि दरिद्रताको प्रतीक नै थिए । एक एक थोत्रा सर्ट र त्यस्तै थोत्रिएका सुरुवालमा छन् । गोडामा चप्पल तीनैजनासँग छैन ।
“दिदी ! चकलेट किनिदे न ... ।” भाइहरूको आग्रह ।
“अँ ... । यो पैसा फिर्ता लगेन भने बुबाले मार्दैनन् । चुप लागेर जाओ ।” दिदी चाहिंको अर्डर । भाइहरूको पुनः विरोध ।
अन्ततः दिदीले अभिभावकत्वको खास्टो ओढेर एक एक मिठो मुड्की भाइहरूको ढाडमा कस्दै चकलेट किनिदिई । भाइहरू उफ्रदै गए स्कुल । ऊ आँखाभरि ममता र तृष्णा बोकेर भाइहरू हिडेंको गोरेटो निहार्छे ।
“अस्मिता ! तिमीचाहिँ जान्नौ स्कुल ?” म सोध्छु । जान्नको संकेतमा ऊ टाउको हल्लाउँछे ।
“किन नगएकी ? पढ्नु पर्दैन ? तिम्रा बुबाआमाले तिमीलाई पढ्न जाऊ भन्दैनन् ?” सायद अनाहकमै मैले अस्मितालाई बढी प्रश्न गरें कि ? आफ्नै प्रश्नमाथि शंका लाग्छ । फेरि देख्छु, मेरो प्रश्नले औंशिको रातजस्तै अँध्यारिएकी छे अस्मिता ।
थकथक लाग्छ व्यर्थै एउटी बच्चीलाई दुःखी बनाएकोमा ।
“अस्मिता ! रिसाएकी मसँग ?” म मसिनो स्वरमा भन्छु । पुलुक्क हेर्छे मतिर । अहो ! कति व्यथा र तृष्णा बोकेका आँखाहरू । तर पनि निराश छैन । थकित छैन । आशा छन् सल्बलाएका आँखाभरि । जीवनप्रति मोह बोकेका छन् ती आँखाले ।
“होइन दिदी ! किन रिसाउनु ? मेरो भाग्यमा पढ्ने लेखेकै छैन । म स्कुल गएँ भने कसले घरको काम गर्छ ? कसले भाइ हेर्छ । बुबा रक्सी खाएर मात्छ सधैँ । आमा र म भएर माटाका भाँडा बनाउँदै हाटबजारमा बेच्छौ । त्यसैबाट गुजारा गर्नुपर्छ । मलाई पढ्ने रहर त धेरै छ तर पढ्न नपाएकामा दुःखी छुइन । आफुले पढ्न नपाए पनि भाइहरू त गएका छन् पढ्न । खुशी छु म ।”
अहो ! कस्तो महानता, कस्तो त्याग । कस्तो सकारात्मक सोचको कुरा । यो सानो उमेरमा कत्रो परिपक्वता, कत्रो सुझबुझ । मेरो दृष्टिमा ऊ अझ उच्च बन्न पुगी । उसको कुराले मभित्र पारिलो घामको न्यानो किरण छरियो । मैले गदगद हुंदै उसको शिर मुसारे निःशब्द । मेरो स्पर्शमा के पाई कुन्नि मसक्क मस्की मुस्कुराउँदै ।
सन्तुष्टिको आभास मुहारभरि पोत्दै “जान्छु ल दिदी ! सानो भाइले मलाई खोज्यो होला । खाना खाएर माटाका घैंटाहरू हटिया लानुछ ।” रमाउँदै पुतली जस्तो उडी उडी घुम्ने उमेरमा व्यवहारमा चुर्लुम्म डुबेकी छे मेरो पुस्तक । म हेरिरहन्छु ऊ उफ्री–उफ्री घर फर्केको ।
एकदिन देख्छु, अस्मिता खुल्ला रिक्सामा अलिकति माटाका भाँडा राखेर त्यसैमा आफ्ना भाइहरू राखेर मरिमरि रिक्सा तान्दैछे । उठीउठी साह्रै कष्टसँग रिक्साको पाइडल चलाउँदैछे । कठै ! मेरो मन उसको स्थितिमाथि हाहाकार गर्न पुग्छ । लाग्यो छोरीका लागि समय आज पनि कुहिरोभित्रै रहेछ ।
अस्मिताले सामान सँगसँगै भाइहरूलाई पनि रिक्सामा राखेर मरिमरि तान्नु उसको विवशता थियो कि रहर ? किन स्कुल जान सक्ने भाइहरूले दिदीले नसकी नसकी चलाइरहेको रिक्साबाट ओर्लेर पछाडिबाट रिक्सा ठेलेनन् ? यो पुरुषले नारीमाथि गर्ने अन्याय र शोषणको प्रतीक हो कि अथवा दिदीको भाइप्रतिको माया ? वा नारी आफू पूर्णमानव हुनुको स्वअस्तित्व पहिचानको कमी ? मेरो टाउको रिङ्ग्याउँछ फनफनी । प्रश्नहरू मनमा उठ्छन्, जवाफको अभावमा माकुराको जालोजस्तै जेलिँदै जान्छ । जुन प्रश्नको उत्तर छैन । जुन प्रश्नको औचित्य छैन । त्यो प्रश्न दोहोर्याई रहनु किन ? आफैंसँग झनक्क रिस उठ्छ ।
अस्मिताको संघर्षलाई न त शीतले छेक्यो न त रापले । न त उज्यालोले रोक्यो, न त अँध्यारोले । उसको संघर्ष अनवरतरूपमा जारी छ, निरन्तर जारी छ । ऊ विस्तारै हुर्कँदै गई । पूर्ण यौवनाको रूपमा फक्रन नपाई संघर्षको जीवनबाट दाम्लो फुकाएर व्यवहारको किलामा बाधिँदैछन् उसलाई । उसले स्वतन्त्र भएर दुईपल सुखभोग कहिले गर्ने ?
“दिदी ! मलाई नबिर्सनुस् है ... ।” अवरुद्ध कण्ठमा आग्रह गर्छे ऊ । म झसङ्ग हुन्छु । म त अतितको बादलमा चरी बनेर फन्को मार्दै रहेछु । उसको अवरुद्ध कण्ठले म नमिठो गरेर दुख्छु । र उसलाई थुमथुम्याउँदै थर्थराएको स्वरमा भन्छु !
“अस्मि ! म तिमीलाई कहिले बिर्सन सक्दिन । तिमी त त्यो पुस्तक हौ, जसलाई मैले धेरै गहिरिएर अध्ययन गरेकी छु । तिमी संघर्ष र त्यागकी साक्षात् प्रतिमा । तिमीले यो घरलाई जसरी धानेकी थियौ, त्यसरी नै अब भित्रिने घरलाई पनि धान्नुपर्छ तिमीले । मेरो आशीर्वाद छ तिमीलाई । तिमीलाई म जीवनको हरेक उकाली ओरालीमा सम्झिरहने छु अस्मि ।” म उसको शिरमा हात राख्छु ।
ऊ तरक्क रुन्छे । मन मेरो धमिलो बन्छ । तर पनि बल गरेर आँसु थाम्छु । धेरैबेर त्यहाँ बस्न मेरा लागि कष्टप्रद हुन्छ । म निस्कन्छु बाहिर । देख्छु, आज पनि उसको जँड्याहा बाबुको ताल उही छ । जुन वर्षौं पहिले थियो । तर, उसकी आमाको आँखा छोरीको विछोडको कल्पनामा टोलाएको छ । हुन पनि ती महिलालाई साथ र सहारा थियो एकमात्र छोरीको । बाबु त बाबु भइहाले, छोराहरू सानै छन् ।
घरतिर लम्कदै म फेरि एकपटक सोच्न बाध्य भएकी छु । मेरो दृष्टिमा महान् बनेकी उसले त्यो घर छाडेपछि के होला त्यो घरको हालत ? कसरी चल्ला त्यहाँको व्यवहार ? ऊ नै सर्वस्व थिई त्यो घरका लागि । ऊ नै लक्ष्मी । ऊ नै सरस्वती र ऊ नै दुर्गा थिइ त्यो घरको । छोरी भएर पनि छोरा थिई ।
–प्रेम न्यौपाने ‘प्रहर’
धेरै समयदेखि सुत्ने रहर थियो । मौका मिलेको थिएन । आमाको काखमा कति सुतियो याद छैन, बालापनमा पनि कहिले खेल्नको धुन कहिले पढ्नको धुन, सुत्न पाइएन । यौवन अवस्थामा पनि कहिले प्रियसीसँग त कहिले साथीभाईसँग जीवन बित्यो । सुत्न पाए जस्तो लाग्दैन । ईश्वरलाई धेरै पटक बिन्ती चढाइयो सुत्नको निमित्त । बिहे गरियो । घरजम चल्न थाल्यो । भनेजस्तो मज्जाले सुत्न भने पाइएको थिएन । दिमागले घरिघरि छड्के हान्थ्यो “थुक्क तेरो जिन्दगी, कहिले आनन्दले सुत्न नपाउने लोदर तेरो जिन्दगी ।”
साँच्चै मनमा दुख्नेगरी लाग्थ्यो, “कस्तो जिन्दगी !” तर आउँदो रहेछ सुत्ने दिनहरू जिन्दगीमा । कसैले भन्ने गर्थे “ईश्वर के घर में देर है अन्देर नहीँ ।” साँच्चै भनेको र चाहिएको भन्दा अलि बेसी नै सुतिएछ कि क्यार... । अनायासै कताबाट एउटा अदृश्य भालाले टाउकोमा चस्स चस्स घोच्न थाल्यो । सहनै सकिन । घर्लप्पै ओछ्यानमा लडियो । अलिबेरमा आफैंलाई तातो भुग्रोमा सेकिए झैँ लाग्न थाल्यो । सारा शरीर नै पसिनामा डुब्यो । श्रीमतीले आफ्ना मुलायम हातले निधार छामेर भनिन्, “आम्मा.. मा..मा.. मा.. औले ज्वरो खनिएछ । अस्तिदेखि भनेको नी बेसी नहिँड्नु भनेर । सुने पो । बर्खामाझमा यसो छाता बोक्नुपर्छ ।”
धेरै कुरा दिमागमा घुम्न थाल्यो । मान्छेहरू विदेश गएर कति वर्ष आफ्ना गाउँ–घरबाट बञ्चित रहन्छन्, आँफू त यसो दिनैपिछे नभ्याए पनि हप्तामा एकपल्ट त भेटघाट गरिराखौं । फेरी आफूँलाई कथा अनि कविता भनेपछि त्यही त हो भात कै साटो खाइन्छ । धेरै टाढा पुगेछु । माफ गर्नुहोला । अँ म के भन्दैथेँ, भने आँफू ओछ्यान परिएछ । कतिबेला मनिपाल अस्पताल पुगियो पत्तो भएन । श्रीमती ले ‘छुट्टी मिल्यो’ भन्दामात्र अलिकति साेंचियो की घरमा त सुतेको याद छ, तर अस्पतालसम्म सुत्न पुगिएछ । व्यर्थै गरिएछ सुत्ने रहर ।
कठै कसले बोक्यो होला खाना बिहानै पिच्छे बेलुकै पिच्छे, को बस्यो होला रातीउँदो साथी । घरमा गाई वस्तु गोठ धन्धा अचम्मै छ बा ! दवाई–पानीको खर्च कसरी भो होला ? अलिबेरमा घर पुगियो । गएर यसो ऐना हेरेँ आँफैलाई चिन्न नसकिने ! कान्छी बहिनीले तातो पानी ल्याएर दिई । घुटुक्क निलियो र दारी काटियो । अघि सुत्न नपाउँदा त यस्तो गति भएको थिएन, अहिले सुत्न पाउँदा यसरी गति देखाइएछ ।
सरासर पुजा कोठा पसेर पुजा गरियो । आरती सकेर भगवानलाई ढोग गर्दै प्रार्थना गरियो “हे प्रभु यसरी अब जिन्दगीमा सुत्ने मौका नदिनु होला । आफ्नालाई बिचल्ली पारेर फेरी सुत्न नपरोस् । म उठ्न चाहान्छु प्रभु । समयमै सुतेर समय मै उठ्न परोस् । हर्ता कर्ता सबै तिमी नै प्रभु । रक्षा गर हे दयानिधान् । राधे ! राधे !”
हौ ! सुत्ने रहरमा झण्डै जिन्दगीको बाटो नै काटिएछ ।
-राजेश भट्टराई
१.
पटक्कै दुखाउदिन तिम्रो चित्त, खुलेर नै बोल
हल्का हुन्छ मन, क्रमशः पीरको गाँठो खोल
म परेँ अरूको घाऊमा, मलहम लगाउने मान्छे
जतिसक्यो छिटो भन बरू, मन अन्त नडोल ।।
२.
ईष्र्या गर्दैछ चन्द्रमाले, तिम्रो यो रूप देखेर
भन्थ्यो ‘कम राम्री बन्न भन् न’, मलाई भेटेर
डर छ उसलाई, कतै फेल हुन्छु कि भन्ने
पोख्दैछ रिस, आफूले आफैलाई ह्याकेर ।।
३.
आउँदैछु तिमीलाई लिन, तयार भएर बस्नु
साँचो माया गर्छेउ भने, आलिङ्गनमा कस्नु
नत्र भने दुत्कार्दै धकेल्नु, सधैँ सधैँको लागि
जिन्दगीभर दुखाइरहने, चौटै चोटले डस्नु ।।
४.
के दुःख पर्यो तिमीलाई, खुलेर भन न मलाई
जलाई दिन्छु त्यो दुःख, झ्यार्र कोरेर सलाई
तर भन्दिनौ थाहा छ, मप्रति त विश्वासै छैन
कहाँ चिन्छेउ र, जस्ले सोच्छ, आफ्नो भलाई ।।
–आर. आर. चौलागाईं
कुनै सपना छैन
कुनै योजना छैन
कुनै लक्ष्य छैन
कुनै गन्तव्य छैन
किनकि तिमी नेता ।
शहीदको रगत पिएर
तिमी बाँचिरहेका छौ
जनताको पसिना पिएर
तिमी बाँचिरहेका छौ
युवाहरूलाई खाडीमा बेचेर
तिमी बाँचिरहेका छौ
महिलाहरूलाई बम्बईमा बेचेर
तिमी बाँचिरहेका छौ
किनकि तिमी नेता ।
तिमी मान्छे मारेर आजीवन जेल परेका
हत्याराहरूलाई आममाफी दिन्छौ
तिमी निर्मला पन्तका अपराधीहरूको
प्रमाण नष्ट गर्छौ र उनीहरूलाई संरक्षण दिन्छौ
तिमी देशद्रोही, जनविरोधी, भ्रष्टाचारी
र बिचौलियाहरूको घेरामा बस्छौ
र उनीहरूको सल्लाहमा चल्छौ
किनकि तिमी नेता ।
तिमी कामको नाममा एउटा सिन्को पनि भाँच्दैनौ
बरु पटक पटक सरकार बनाउँछौ÷ढाल्छौ
बरु पटक–पटक पार्टी एकता गर्छौ÷फुटाउँछौ
आफ्नो निजी आलिशान महल बनाउनु
तिम्रो लागि नौलो जनवाद हो
आफ्ना गर्लफ्रेन्डहरूलाई सांसद र मन्त्री बनाउनु
तिम्रो लागि समाजवाद हो
निजी जमीन जोड्नु
बैंक ब्यालेन्स बढाउनु
र सुन थुपार्नु तिम्रो लागि साम्यवाद हो
रुखो बोल्छौ
गजक्क पर्छौ
श्रमजीवी जनतालाई हेप्छौ
हामीजस्ता कविहरूको खेदो खन्छौ
किनकि तिमी नेता ।
तिम्रो महिमा हजार जिब्रा भएका
शेषनागहरूले पनि बताउन सक्दैनन्
कुनै पनि हैसियत नभएको
म जाबो एउटा तुच्छ रैतीले के भन्न सकुँला र !
तिम्रो बारेमा जति बोलेपनि थोरै हुन्छ
तिम्रो बारेमा जति लेखेपनि थोरै हुन्छ
किनकि तिमी नेता ।
–जनक बराल
घटना १
मेरो एक जना आफन्तको घर स्याङ्जा जिल्लाको अलिक बिकट गाउँमा छ, कहिले काहीँ भेटघाट गर्न म उहाँहरूको घरमा जाने गर्दछु । नेपालमा संकटकाल लागेको समय आसपास तिरको घटना हो यो । म पुष महिनाको समयमा उहाँहरूको घरमा पुगेको थिएँ । त्यो बेला मोबाइल, टेलिफोन केही पनि थिएन । यसको मतलब घरमा जो कोही पाहुना आउँदा ‘सरप्राइज’ नै हुन्थ्यो ।
म त्यहाँ पुगे । हात गोडा धोएर चिया पिउँदै थिए । एक जना अपरिचित व्यक्ति निकै हतार मा हस्याङफस्याङ गर्दै दौडिँदै आएर मेरो अगाडि उभियो । म बाहिर आँगनमा एक्लै थिएँ । मलाई अलिक असहज लाग्यो, उसले मतर्फ हात तेर्साएर केही माग्यो । उ को हो र म सँग के माग्दै छ मैले बुझ्न सकिन ।
एकछिन पछि घरभेटी बाहिर निस्कनु भयो, उसलाई देखेर गाली गर्नु भयो र भन्नु भयो, “यसलाई कोही पाहुना, नयाँ मान्छे देख्नै हुँदैन, दुःख दिइहाल्छ, पैसा मागिहाल्छ ।” पछि थाहा भयो त्यो त त्यही गाउँको छिमेकी रहेछ, उ जन्मजात बोल्न नसक्ने अपाङ्गता भएको व्यक्ति रहेछ । जब गाउँमा कोही पाहुना वा नयाँ कपडा लगाएका मान्छे आउँदछन् उ उनीहरूसँग पैसा माग्दो रहेछ । यदि पैसा दिएनन् भने गाली गर्दो रहेछ अनि टाढा गएर ढुंगाले हान्दो रहेछ ।
मैले उसलाई दुुई रूपैयाँको नोट दिएँ । उ खुशी भयो । मलाई नमस्कार गर्यो, एक फन्को नाच्यो अनि कुलेलाम ठोक्यो । त्यो घरका भाईले मलाई फेरि भने, “यसलाई पैसा नदिनु होला । यो पल्किन्छ र सधैँभरी दुःख दिन्छ । उसले अरूसँग पैसा मागेर चुरोट किन्दो रहेछ ।”
म अर्को साल पनि ती आफन्तको घरमा गएँ । त्यो व्यक्ति मलाई देखेर फेरि दौडिदैँ आयो । मैले यसपाली उसलाई पाँच रूपैयाँको नोट हातमा थमाइदिएँ अनि उसलाई शीरबाट पाउसम्म नियाले । करिब ४० वर्ष आसपासको एउटा अर्धबैंशे पुरूष, फाटेको टोपी, जिंग्रिङ्ग दारी, ताछिएका गाला, खिया लागेका दाँत, मैला कपडा, टालेको कट्टु अनि फाटेका जुत्ता, हेर्दै तीन महिनादेखि ननुहाएको जस्तो लाग्ने एउटा टिठ लाग्दो मान्छे ।
उ खासमा को हो, मलाई जान्न मनमा कौतुहलता जाग्यो अनि खोजी सुरू गरेँ । उ करिब ४० वर्ष अगाडी त्यही गाउँमा जन्मिएको व्यक्ति रहेछ । उ जन्मजात बोल्न नसक्ने रहेछ । उसका बा–आमा उ सानै हुँदा बितेका रहेछन् । एक जना दयालु छिमेकीले उसलाई पालन पोषण गरेर हुर्काएछन् । उ पढ्नलाई स्कुल पनि गएको रहेनछ न त उसको आजसम्म बिहे भएको रहेछ ।
गाउँमा उ सबैको तिरस्कार र हाँसोको पात्र रहेछ । ठूला मान्छेका कुरा छाडौँ, बच्चाहरू समेत उसलाई कमजोरी केलाएर बोलाउँदा रहेछन्, थुक्दा रहेछन्, हेप्दा रहेछन्, गाली गर्दा रहेछन् । मानौं उ एउटा सर्कसको फगत जोकर थियो ।
केही वर्ष पछाडि म फेरि त्यो गाउँ गएँ तर, परिस्थिति बिल्कुल फरक भैसकेको थियो । उ आजकल अलिक अराजक भएछ, नयाँ मान्छे देखे झम्टिन गैहाल्ने, ढुंगा टिपेर हान्ने गर्न थालेको रहेछ । यो पाली उसले झन्डै मलाई नै ढुंगा हानेन । सायद मलाई बिर्सिसकेछ कि ?
उसको त्यो हविगत देख्दा म झन दुःखी भएँ । अनि आफूलाई उसको ठाउँमा राखेर सोच्न थाले । उ जन्मिदै आवाज बिहीन, बाबु–आमा बेलैमा स्वर्गबास भए, उसको लालन पालन राम्रो भएन, उसले शिक्षा दिक्षा पाएन, उसलाई कसैले माया गरेनन्, न जीवनमा कुनै दिन राम्रो खायो, न कुनै दिन राम्रो लगायो, न कतै घुम्न गयो, न बिहे नै भयो ।
जता गयो उ घृणाको पात्र मात्र बन्यो, जता गयो छिछि र दुरदुरको पात्र बन्यो । बच्चाका लागि मनोरन्जनको पात्र त ठूलाका लागि रिस पोख्ने भाँडो बन्यो । कुनै दिन कसैले उससँग एक बचन मिठो बोलेन, न त कसैले सन्चो बिसन्चो सोध्यो, न त कसैले उ के चाहन्छ जान्न चाह्यो । न माया गर्ने बाबु–आमा छन् न त माया साट्ने जीवन संगिनी छ ।
उसका पनि मनमा भाव होलान्, उसका पनि रहर र चाहना होलान्, उ पनि कसैको माया र साथ चाहँदो हो । न उ कसैलाई आफ्ना कुरा भन्न सक्छ, न उसका कुरा सुनिदिन चाहने यो सिंगो संसारमा कोही छ ।
कहिले काँही सोच्ने गर्छु कास, भगवानले उसलाई एक घण्टाको लागि बोल्न सक्ने क्षमता दिने हो भने उसले चालिसौं वर्षदेखि मनमा दबाएर राखेका भावना कसरी छताछुल्ल पोख्थ्यो होला ? उसका मनका रहेका व्यथा कसरी शब्दमा व्यक्त गथ्र्यो होला ? दुनियाँले उसलाई गरेका अपमान, तिरस्कार र घृणालाई शब्दमा कसरी पस्किन्थ्यो होला ? आफ्नो जिन्दगी सम्झेर कसरी चिच्यायर रून्थ्यो होला ? दुनियाँप्रतिको उसको गुनासो कसरी भन्थ्यो होला ?
यदि भगवानले उसलाई एकदिनलाई मात्र लेख्न सक्ने बनाइदिने भए आँसुले कसरी लेख्थ्यो होला उसको जीवन कथा ? शब्दमा कसरी कोर्थो होला उसले भोगेको जिन्दगीका ति अकल्पनीय र पीडादायी पलहरू ? कसरी आक्रोश पोख्थ्यो होला उसलाई मान्छे भएर पनि मानिस भएर बाँच्न नदिने समाजप्रति ?
तर, अफसोच न उ बोल्न सक्छ, न उ लेख्न सक्छ । न उसलाई सुनिदिने कोही छ, न उसलाई बुझ्न चाहने कोही छ । उसलाई माया गर्ने, उसको पीडा बुझ्ने अनि मुसुक्क हाँसेर, उसँग हात मिलाएर उसलाई दुुई रूपैयाँको नोट दिने यो संसारमै सायद म एक्लो पात्र हुँ । अझै पनि उ म कतै आइहाल्छु कि भनेर मेरो बाटो कुर्दो हो । सोंच्दो हो कोही त छ जो मलाई हेरेर मुस्कुराउँछ, कोही त छ जो मसँग हात मिलाउछुु अनि सोच्दो हो उ फेरि आउनेछ अनि मलाई पैसा दिनेछ । थाहा छैन साँच्चै भगवान हुन्छन् कि हुँदैनन् । मेरो विचारमा साँचो भगवान त्यो हो जसले अरूलाई निःस्वार्थ सहयोग गर्दछ, यदि उसको नजरमा कोही भगवान छ भने उसको नजरमा भगवान को होला ?
घटना २
तिहारको लगत्तै हामी साथीभाई मिलेर एकदिन होमस्टेमा बस्न जाने निर्णय गर्यौं । कोही कता, कोही कता भएकोले शुक्रबार बेलुकी सबै आ–आफ्ना साधनमा जाने र त्यही गाउँमा भेट हुने सल्लाहबमोजिम म र एक जना साथी जिप चढेर त्यता लाग्यौँ ।
जिपबाट ओर्लेर करिब आधा घण्टा उकालो बाटो हिँडेपछि त्यो ठाउँमा पुगिँदो रहेछ । हामी उकालो लाग्यौं । सानो खोलामा काठको साघुुँ तरेर हामी अगाडी बढ्यौं । खोलाको किनारमा बयरका रूख थिए । त्यहाँ केही केटाकेटी बयरको झाङ्गभित्र छिरेर बयर टिप्दै थिए । हामी उकालो लाग्यौँ । एकछिन पछि एकजना सानो छ सात वर्ष जतिको बच्चा हाम्रो पछि आउँदै थियो । उकालो बाटो, नयाँ ठाउँ, मैले त्यो बच्चासँग गफिदै उकाली चढ्ने सोंच बनाए ।
त्यो बच्चाले हामीलाई भेट्टायो । मैले उसको बारेमा केही कुरा सोंधे । उसको नाम कमल रहेछ । उसको घर पनि हामी जान लागेतर्फ डाँडाको टुप्पामा रहेछ । उ त्यहाँबाट पारी पाखामा देखिने विद्यालयमा कक्षा दुईमा पढ्दो रहेछ । उसको रोल नम्बर पाँच रहेछ ।
उसलाई पढ्न धेरै मन लाग्ने तर, कपी किताबको अभावले पढाई राम्रो हुन नसकेको रहेछ । कक्षामा सबैका राम्रा झोला, ड्रेस भएका तर, आफूसँग नभएकोले पढाईमा पछि परेको, आफूसँग सिसाकलम र इरेजर पनि नभएको अनि साथीभाईले बबल गम खाँदा उसलाई नदिएको र आफूलाई पनि बबल गम खान इच्छा लाग्ने कुरा उ बताउँदै थियो ।
उसका निर्दोष कुरा सुन्दा मलाई अचम्म लाग्यो र उसका परिवार अनि बाबु–आमाबारे पनि सोधेँ । उसको घर डाँडाको टुप्पामा रहेछ । घर स्याउलाले बारेको छ अरे । उसका बाबु साहुको घरमा हलो जोत्न जाँदा रहेछन्, आमा मेला पात गर्दी रहेछिन् । बाबु हरेक दिन रक्सी पिएर घर आउँदा रहेछन् र आमालाई कुट्दा रहेछन् । उ बाबुसँग डराउँदो रहेछ ।
केही दिन अगाडि उसको कपी सकिएछ र गृहकार्य गर्न नपाएपछि सरले उसलाई कक्षामा कुखुरो बनाएछन् । उसले घरमा गएर बाबुलाई कपी कलम किनिदिन भनेछ । उसका बाबुले उसलाई आफूसँग कपी, कलम किन्न पैसा नभएको र अबदेखि स्कुल पढ्न जान पर्दैन भनेछन् । स्कुल गए खुुट्टा भाचिदिन्छु पनि भनेछन् । एक÷दुई दिन त स्कुल पनि गएनछ, पछि आमाले एउटा कपी र सिसाकलम ल्याइदिए पछि उ फेरि स्कुल जान थालेको रहेछ । अब त्यो कपी सकियो भने के गर्ने उ पिरोलिएको रहेछ ।
उसका कुरा सुनेर म निःशब्द भएँ । बाटो काट्न गरेको गफले मेरो अन्तस्करणमा कता–कता घोंचे जस्तो लाग्यो । म एकोहोरो उसका आँखामा हेरिरहेँ । एउटा बालक निर्दोष हुन्छ, बच्चा भगवानको रूप हो भन्थे साँच्चै नै हो रहेछ । म एउटा अन्जान बटुवा । उसलाई यो पनि थाहा छैन कि एक जना अन्जान व्यक्तिलाई आफ्ना र आफ्ना घरका समस्या भन्नु हुँदैन र अर्को कुरा उसका समस्या मलाई भनेर ती समस्याको समाधान हुने पनि होइन । उसले मैले केही सहयोग गर्छु भनेर पनि भनेको होइन । त्यो उसको निःस्वार्थ बालापनको कारण उसले मसँग ती सब कुरा भन्दैछ ।
मैले उसलाई सोधें, “एउटा कपी र सिसाकलमलाई कति रूपैयाँ पर्ला ?” उसले भन्यो, “१० रूपैयाँको कपी एक हप्तामै सकिन्छ, त्यो भएर २० को कपी र पाँचको सिसाकलम गरेर पच्चिस जति पर्छ ।” मैले पर्सबाट ३० रूपैयाँ निकालेर उसलाई दिँदै भने, “यो पैसाले कपी, कलम र एउटा बबल गम किनेर खानु ल ।” उ डरायो, पैसा लिन मानेन । मैले लिउ, डराउनु पर्दैन भने । उसले यताउती हेर्यो, मेरो हातबाट पैसा थुत्यो अनि जान्छु पनि नभनी बतासको गतिमा जोडसँग दौडिएर अलप भयो ।
उ यति निर्दोष थियो कि उसलाई कसैले सहयोग गरेपछि धन्यवाद भन्नुपर्छ भन्ने पनि थाहा थिएन, न त म जान्छु भनेर भन्नुपर्छ भन्ने नै थाहा थियो । आज दोबाटोमा भेटिएको एउटा अपरिचित बटुवाले उसलाई कापी कलम किन्न पैसा दिएको छ । भोलि उसले पनि बबल गम पनि किनेर साथीभाईका अगाडी ठूलो फुलो पार्नेछ । आजको दिन उसको कसरी बित्ला ? उसको मन कति हर्षित भयो होला ? उसले आमालाई के भनेर त्यो तीस रूपैयाँ राख्न देला ? भोलि साथीभाईलाई यो घटना कसरी बताउला ?
भविष्यमा जब उ ठूलो भएर कुरा बुझ्ने बन्नेछ, त्यो बेला उसले यो घटना सम्झिएछ भने सायद उसले सोंच्ला, त्यो दिन बाटोमा मैले भगवान भेटेको थिएँ ।
–राजनारायण राई
चारैतिर हिल्लैहिल्लो छ । सिकसिक लाग्दो पैतालाले घर बाहिर निस्कने आँट नै गरेन, पर–पर जहाँसम्म देखिन्थे त्यहाँसम्म नै हिल्लै पानी–पानी थियो । कस्तो उदेक लाग्दो वातावरण फागुन चैतको बेमौसम मुसलधारे झरी झरर... वर्षी रहेको छ वर्षा निरन्तर ।
नमजा लाग्दो सुनौलो घामले सम्पूर्ण दृष्टिहरूलाई लतपत पारिराखेको छ । झन् मध्य दिनमा कुखराको भाले बासेर विरक्त दिनको समावेश बन्छ । कुकुरहरू भुकीरहेको थियो, भुकीरहन्छ धेरै बेरसम्म ।
साँझ भइसकेछ, घडीको काँटाले पाँच बजेको संकेत गरिरहेको थियो । कोही चुल्हा चौका तिर व्यस्त देखिन्थे । गाउँले सबै आ–आफ्नो कामधन्दातिर । साँझको काम पशु पंक्षीहरूको आहार हाल्न हतारिरहेका थिए ।
त्यस दिन ज्ञानलालको घरमा भने चकमन्न देखेर उदेक लाग्यो । उसको गाई भोकले कराइरह्यो कराइरह्यो । कहाँ गएछ मोरा मुसलधारे पानी परेको बेला ?
अरूबेला उसको घरभरी साथीभाईहरू आउजाउ चलिरहन्थ्यो । संगीतको सुमधुर धुनहरू बज्न थालेपछि सानो भुराहरू उसको घरको खिड्कीबाट नचिहाउने को पो थिएन होला र ? वरिपरिका मान्छे नभ्याउनेरूले पनि एकक्षण चै कामधन्दा पर सारेर खिड्की छेव उभि सुनिराखेकै हुन्थे केही धुनहरू । त्यस बेला उन्को घरमा भेला हुनेहरू स्व. ज्ञानलाल राई, आर पी राई, स्व धनबीर राई, स्व अजुककन चामलीङ्ग अनि कुन्ती मोक्तान (सुनदास) अन्यहरू हुने गथ्र्यो, अनि विशेष संगीत अभ्यास हरेक साँझ भएरसम्म चलिरहन्थ्यो । ज्ञ्यानलाल अविवाहित त थियो नै तर, एक्लो थिएन । गरीब भएपनि संगीतको धनी नै भन्नुपर्छ । मागेर खाएनन् पौरखी बने, यति हो उनलाई भाग्यले धोका दिइनै रह्यो दिइनै रह्यो ।
नामानुसारकै संगीतका ज्ञानी हरेक साँझ साथीहरूसँग भेट भएपछि शून्यतालाई चिर्दै संगीत धुनहरूले रमाइलो बनाउने गथ्र्यो ।
अहँ तर त्यस साँझ उसको घरबाट कुनै धुनहरू गुन्जीएन । न त कुनै साथीभाइहरू नै उसको घरमा आए । त्यसबेलासम्म पानी रोकिएकै थिएन, झररर पानी परिरह्यो । उसको घरमा चहलपहल नहुनुको मूल दोष पानी पर्नु नै होला भनी सोच्यौं । भन्दा नभन्दै झ्याप्प रातले छोपिहाल्यो । हरेक घर धिब्री बत्तीको मधुरो उज्यालोले रमाइरह्यो घर घरको कोठाहरू त्यतिबेला बिजुली बत्ति नै गाउँले देखेको थिएनन् ।
रात निकै बितिसक्दा पनि ज्ञानलालको घरमा भने अँध्यारो नै थियो । हन यतिबेलासम्म कहाँ गए त ज्ञानलाल ? कुनै अत्तोपत्तो नहुँदा जिज्ञासा स्वभाविकरूपले नै उत्पन्न हुन्छ नै । तर पानी परेर परेर झट्टै कहाँ निस्कनु सकियो त ? आउला पानी रहेपछि भन्ने ठानी सबैजना खान पान गरी आ–आफ्नो बास पसियो । त्यो रात उ घर पस्यो पसेन थाहा नै भएन । कोही कोही बेला तिनी साथीभाईहरूको घरतिर गइबस्ने मान्छे त्यसैले उसलाई वास्तै गरिएन ।
भोलिपल्ट झिसमिसेमा भाले कुकुरी क्वाँ गरी सुरिलो ध्वानीले बासेर सबैलाई शुभबिहानीको संकेत गरीरहेको थियो । भन्दा नभन्दै सूर्यले उज्यालो रस्मी लिएर ओछ्यानमै आइपुगिसकेछ । हिजोको जस्तो दिन थिएन आकाश सफा थियो, घमैलो बन्ने संकेतमा सूर्यको प्रकाश बिस्तारै फैलिँदै थियो । आफू झटपट उठी दाँत माझ्दै हिजो भिजेको आँगन टेके र एक पटक हरिया परियालाई आँखा घुमाई सकेमात्र त्यतिबेला वल्लो घर पल्लो घर हल्ला चल्छ– ज्ञानलाल घरतिर फकेककन रहेछ नि ? मसम्म हल्ला आइपुग्दा गाउँले सबै भेला भइसकेछ ज्ञानलालको घरमा । शंका उपशंका बन्छनै उ घर त नफर्केपछि । बेलुकी र बिहानीको खुराक नपाएको गाई बेस्सरी कराईरह्यो.... ।
केही समयपश्चात सरसल्लाह हुन्छ । आफन्ततिर साथीभाईतिर सोधी खोजी हुन्छ पत्तो लागेन । अब कहाँ गए त मोरा गाईवस्तु ढुक्कै छोडेर । सबैजना सल्लाहानुसार कोही तलतिर जंगलमा कोइ पर पर पाखातिर खोजी गरियो खै त भेटिएन, शंका उपशंका बढ्दै जानु त्यो स्वभाविक नै थियो ।
सबै ठाउँ जानेको बुझेको सबैतिर खोजी गरियो तर, ज्ञानलाल भेटिएन । हुलमा कसैले भन्दै थियो–तल्लो गाउँको रनपालले देखेको रे हिजो । तल जंगलतिर पो घाँस काट्दै थियो रेन्त ! कुरा सुनेपश्चात सबै एकअर्को माझ हेराहेर हुन्छ । मनमा चिसो पस्छ । हन हिजोको त्यो मुसलधारे पानी परेको बेला घाँस काट्नु र घाँसको भारी मान्छे नै घर नआईपुग्नुको घटना सन्देहपूर्ण बन्छ के भयो ? त कता गए त ?
भेला भएका गाउँले सबै हुल हुल छुट्टिएर खोज्ने काम गरिन्छ अनि प्रायः दिनभरीको खोजी पछि बल्ल भेटियो घाँसको भारी तर फेरि मान्छे छैन । फेरि खोजियो माथिबाट तल तलसम्म र पो भोटियो ज्ञानलाल तर, खोल्सामा रगताम्मे अवस्थामा । भिरबाट सोह्रीएर बज्रिएछ नि ढुंङ्गामा त्यतिबेला उ मुर्दा भइसकेको थियो ।
हल्ला फैलिन्छ झुत्ता झुत्ता मान्छेहरू थुप्रिन थाल्छन् । म पनि त्यहाँ पुग्छु । भिडबिचबाट चिहाउँछु हो रहेछ ज्ञानलाल नै रहेछ । उ मरेकै त रहेछ । हिजोको लोदरे पानी पर्नु र आजको घटना बन्नु पीडादायी बन्यो यो गाउँमा ।
सरकारी मान्छे खबरनुसार घटनास्थल आइपुग्छन् र निरक्षण गरी लास पोस्टमार्टमको निम्ति अस्पताल पठाउँछन् । केही घण्टा पछि निर्जिव शरीर कफानमा लपटिएर घर आइपुग्छ । भोलिपल्ट अन्तिम संस्कार गरिन्छ । त्यतिबेला मलामीको ताँती भीडबीचमा कसैले भन्दैथियो ज्ञानलाल खुबै असल मान्छे थियो । संगीतको त राजा नै भन्दा पनि भयो । थुप्रैलाई संगीतको चेला बनाई गुण गरिराखेर आफू बितेछ । कसैले भन्दै थियो, तिनी खुबै मिलनसार मान्छे विचरा... ।
कति विश्वास मान्छे जब जिवीत रहन्छ कसैले केही वास्तै हुँदैन । जीवित रहँदा नै किन गुण गान खुलस्त गर्न नसेका होला । जब मरिन्छ तब मात्र गुण गान हुन्छ यस्तै भयो मलामीको भीडमा । हिजसम्म मन नपराउने र साथ नरूचाउनेहरू पनि एक मुठ्ठी मट्टी दिनु हिचकिचाउँदैनन् रहेछ नि । यति रहेछ मान्छे हुनुको मूल्य पनि ।
ज्ञनलाल बितेर गएपछि त अँघ्यारोमा डुब्यो उसको घर पनि । शून्यतामा उजाडियो कोठाहरू बाध्य वादन आदि । बिस्तारै साथी संगीहरू छुटिन्दै छर प्रष्ट बनियो । आ–आफ्नै व्यस्तताले यतिमा वर्ष बितिसक्यो । कतिले संगीत यात्रामा ख्याति प्राप्त गरिसकेका छन् । अझै पनि कतिले त्यो दिनहरूको सम्झना लिएर बृद्ध अवस्था तिर लम्किरहेकै छन् । सम्झानाभित्र बाँचेको मान्छे हो ज्ञानलाल । उसले उचाई छुन सकेनन् तर, उचाई तिर हिँड्नु सिकाए । धेरै नभए पनि अलिाकति छाप छोडी राख्यो नै । मान्छे त मर्दो रहेछ, मरेर गुण नमर्दो रहेछ ।
– गणेश लोहनी
१.
आँखा चिम्लौं माना पाथीतिर नहेर्नु रे
जस्तो परोस् केटी साथीतिर नहेर्नु रे
सुन्दरताका निर्णायकले कता हेर्नेहोला
अघि पछि तल माथितिर नहेर्नु रे ।
२.
पलाउने फुल्ने फल्ने समयका कुरा गरौं
बैंशको सिउर ढल्काउने वयका कुरा गरौं
गुलाबको थुङ्गासँग बैंस साट्न हिँड्नेहरू
मर्यादाको सीमाभित्र प्रणयका कुरा गरौं ।
३.
हामी ठानिरहेका छौं असल चलेको छ
नियमसंगत ढंगले नै पसल चलेको छ
राजनीतिमा व्यापारमा सबै दुई नम्बरी
टिकाउन मनी अनि मश्सल चलेको छ ।
४.
लाक्षागृह निर्माणमा कौरवहरू लागेका छन्
इन्द्रप्रस्त निर्माताले पाँच गाउँ मात्र मागेका छन्
बिदुर झैं चतुर चाल चल महारथी पाण्डवहरू
हस्तिनापुर हत्याउन कौरव फेरी जागेका छन् ।
–कुञ्ज देवी उपाध्याय
एउटा गुलाब दिँदा साँचो माया पाए
म संसारका सबै छोराहरूलाई दिन्थे
ताकि कहिल्यै उनीहरू आमा बुबालाई
माया गर्नु छोड्दैनथ्ये
एउटा गुलाब दिँदा साँचो माया पाए
सबै दम्पतीलाई दिने थिएँ
ताकि उनीहरू डिभोर्स माग्न
कोर्ट कचहरी जाने कारण आउँदैथ्यो
हातमा गुलाबको थैली लिएर
शहरको बाटोमा हिँड्दै बोलाउने थिएँ
आऊ
एक थुँगा लिएर प्रतिज्ञा गर
कसैका छोरीको इज्जतसँग अब
कहिल्यै खेलवाड गर्ने छैनौँ
तर...
एकदिन प्रेम दिवस मनाएर
गुलाबको हत्या गरेझैँ
प्रत्येक दिन हत्या हुन्छन्
हजारौं नारीका आकांक्षा हरू
हजारौं माता पिताका सुनौला सपनाहरु
यहाँ पश्चिमी सभ्यतासँग आफूलाई मुछेर
न यताको न उताको भएको छ प्रेम
त्यसैले म रोप्दीन गुलाब
वर्ष भरिको माया हत्या गर्नको निम्ति ।
–रीता ताम्राकार
जब विगतमा सुनेका कुरा भोग्ने दिनहरू मेरो सामुन्ने आइपुग्यो । वर्षाैंदेखि मनमा जरा गाडेर बसेको विश्वास धरमराउन थाल्यो । धमिराले जरा खोक्रो पारेको रुख जस्तै । मेरो श्रीमानले सामाजिक प्रतिष्ठासँगै करोडौंको सम्पति आफ्नै बुतामा कमाउनु भएको थियो । उहाँको मृत्युपश्चात् छुट्टिदाँ दुई छोराहरू र मेरो भागमा पचासौं लाखको सम्पत्ति परेको छ । छोरीहरूलाई पनि मन नदुख्ने गरी दिएका छौं । म जीवनको उत्तरार्धमा पुगेकी महिला । पश्चिम क्षितिजमा अस्ताउन लागेको घाम जस्तै । एक्लै बसेर छोरा बुहारीलाई समाजमा नराम्रो बनाउन मनले मानेन । एकजनासँग त बस्नै पर्यो नि ! तर, कत्रो आपत् मलाई ! छोराहरू मेरो मायाले भन्दा पनि मेरो भागमा परेको सम्पत्तिको जोड, घटाउ, गुणा, भागा गर्दै मलाई पाल्न हानाथाप गर्दैछन् । “म जेठो छोरो ! म कसरी आमालाई छोड्न सक्छु । उहाँलाई आफूसँग राखिन भने बुवाको आत्माले पनि मलाई धिक्कार्छ । त्यसैले आमा मसँगै बस्नु हुन्छ ?” सधैँ तुवाँलोले छोपिएर बस्ने जेठी पनि घामको किरण सापटी मागेर मुहारमा पोत्दै लोग्नेको कुरामा सही थाप्दैछ ।
कान्छो पनि मनमा शब्दजाल बुन्दै होला । एक्कासी कान्छाको मुहारको तुवाँलो चिरिएर एक झिल्को घामले चिहाए जस्तो झिलिक्क उज्यालो नाँच्यो । “होइन दाइ ! आमा त मसँग नै बस्नुहुन्छ । मेरोमा जति सुविस्ता आमालाई तपाइँसँग बस्दा हुँदैन । भाउजू दिनभरी सामाजिक सघं संस्थामा कुद्नु हुन्छ । यिनि घरमै बसेर घर व्यवहार गर्दछिन् ।” कान्छाले शाब्दिक पासा थाप्यो ।
“भाउजु कुदे पनि घर व्यवहारको व्यवस्था मिलाएर कुद्छे । त्यसै अलपत्र पारेर कुद्दिन बुझिस् !” जेठो रिसायो । जेठीले देवरलाई आँखातरी ।
“जे भन्नुस् ! दिनभरि घरमा बसेर सिहारे जस्तो कहाँ हुन्छ र ?” कान्छो अड्डि कस्छ आफ्नो कुरामा ।
मेरा छोराबुहारी मुहारभरी लालच पोतेर एक अर्कामा दोषारोण गरिरहन्छन् । बिना निष्कर्ष । मैले एउटा निर्णय गर्नैपर्ने भयो अन्ततः ।
“तिमीहरू चुप लाग एकछिन् । बुवाको मृत्युपछि पनि सबैजना संगोलमा नै रहे मलाई शान्ति हुन्थ्यो । तर, त्यसो हुन सकेन छुट्टियौं । चित्त बुझाउनै पर्यो । मेरो निम्ति दुवै बराबर । कसैको मन दुखाउन चाहन्न । म छ/छ महिना गरि दुवैकोमा बस्छु ।” मेरो निर्णयले खुशी त भएनन् । तर पनि चित्त बुझाए । आमाको सम्पत्ति आधा/आधा भाग लाग्ने जो भयो ।
म पहिला जेठोसँग बसेँ । मंसिरदेखि चैतसम्म । छोराबुहारीले राम्रो गरे पनि मन दुःखी रह्यो । जुन घर संसारमा मैले वर्षौं रानी बनेर एकछत्र राज गरेकी थिएँ । अहिले कुबेलाको पाहुना जस्तै पाएँ आफूलाई । के गर्नु ? संसारको रित ! उदाउँदो बेलाको सूर्यलाई देवता भनेर पुजे जस्तो नहुँदो रहेछ अस्ताउँदो बेलाको सूर्य ।
म वैशाखदेखि कान्छासँग बस्न थालेँ कार्तिकसम्म । यसबिच थुप्रै चाँडहरू, तिज, दशैं, तिहार आदि परे । सबै सकेर फेरि जेठाकोमा गएँ । वल्लो घरको नरे पल्लो घरमा सरे उखानको चरितार्थ भएको छ । आज मैले बाँच्ने जीवनमा ।
“दिदी ! तपाईँहरूलाई कति आनन्द । हामीसँग आमा बस्दा सबै चाँडपर्व पर्छ । पाहुनापात, ईष्टमित्र, आफन्त सबै ओइरिने त्यही बेला । झन् आमाजू र भान्जाभान्जीको लामो बसाई त कुरा गरी साध्य छैन । कहाँ सक्नु हामीले मात्र । जिउनी त बराबर चिरेर लिनु हुन्छ नि पछि । म त सक्दिन यसरी ।”
मैले नसुन्दा हुने । दुर्भाग्यले सुने कान्छीको गुनासो । जेठी केही बोलिन् । सायद, कान्छीको कुरामा वास्तविकताको आभाष पाएर होला । भित्र कतै कुनै कुनामा केहीले घोँचे जस्तो चिमोटे जस्तो ! बिना धुँवा घुर्मैलो मन । पिरो भएर दुखि रह्यो ।
त्यो रात मलाई मिन्द्रा परेन राम्रोसँग । हामीले पनि सासु ससुरा बाँचुन्जेल पालेका । तर, कहिले दिक्क मानेनौं । अहिलेका पुस्ता के भएका ? कर्तव्य र दायित्व त बुझ्न र सम्झनै नचाहने । किन कसैमाथि बोझ बन्नु ? अब एकजनासँग एक वर्ष नै बस्नुपर्ला । मनमा फेरि आफू पालिनुको निर्णय लिएँ एक पटक ।
“दुई वर्ष भयो छ/छ महिना बाँडिएर बसेकी । सबै चाँडपर्व कान्छाकोमा बस्दा नै पर्ने । उसलाई अलि गाह्रो भो लगातार व्यवहार धान्न । अब एक एक वर्ष बस्छु । यसो गरेमा व्यवहारको भार दुबै जनालाई पर्छ ।” एकदिन सबैलाई राखेर घोषणा गरेँ ।
मेरो यो अभिव्यक्तिले कान्छी पारिलो घाम जस्तै उजेली भई भने, जेठी तुवाँलो लागे जस्तै अँध्यारो । छोराहरू मुहारमा केही नझल्काई निर्विकार रहे ।
मलाई समयसँगै विविध रोगहरूले च्याप्दै ल्यायो । डाक्टर र उपचार बढी नै चाहिँदै आयो । उसो त छोरा बुहारीले कुनै दिग्दारी नदेखाई उपचार गराई रहेका थिए । मेरो मनको दोष हो की छोराहरूको मुखको दोष । थाहा पाउन सकिन । एकदिन मलाई निक्कै बिसन्चो भयो । म ढल्किरहेको ठाउँमा दुवै छोराको उपस्थिति थियो । म उनीहरूतिर पिँठ्यू फर्काएर सुतेकी थिएँ । कान्छाले दुई/तीन पटक बोलायो । म बोलिँन । उनीहरूले म निदाएको सम्झे होलान् ।
“भाइ ! आमा निदाउनु भएछ । आइज बाहिर । तँसँग एउटा जरुरी कुरा गर्नुछ ।” बरण्डा मेरै कोठाबाट निस्कनु पर्ने नजिकै छ । मैले निदाएकै बहानामा कुरा सुन्न चाहेँ ।
“हेर कान्छा ! आमा हामीसँग एक÷एक वर्ष बस्नुहुन्छ । चाडपर्व र व्यवहारिक तालमेल त बराबरी भयो । तर, उहाँको वृद्धावस्था र उपचार ? अस्ति तेरोमा बस्दा त्यति बिरामी हुनु भएन । साधारण मात्रै हो ? त्यसैले तेरो खर्च पनि साधारण नै भयो । अहिले मेरोमा आउनु भएपछि कति धेरै बिरामी हुनु भएको छ । जात्रा भएको छ मेरो ! ठूलो रोग । महँगो उपचार । पोषिलो खान्की । पैसा त खोलासरी बगाउनु परेको छ । यस्तो हुँदा त ठहरै भइन्छ नि !” जेठोको कुराले मन घरघरी च्यातिएको छ सिउनै गाह्रो हुने गरी ।
“अनि के भन्न खोज्नु भएको दाई । पूरै खुलस्त कुरा गर्नु न ।” कान्छाको शुष्क स्वर ठोकियो कानमा ।
“आफूले पाउनेभन्दा बढी खर्च गर्नुपर्यो भने त के अर्थ रह्यो र झन्झट व्यहोरेको ? अब १५/२० हजारभन्दा माथिको उपचार गर्नुप¥यो भने बराबरी भाग लगाउने । आखिर आमाको शेखापछि सम्पत्ति पनि त बराबर खाने हो नी ।”
राम......राम.........!! मैले के सुन्नु परेको यस्तो ? आमाभन्दा सम्पति ठूलो भएको छ आज मेरो छोराहरूलाई । एक दाना अन्न, एक गोली औषधी र एकसरो कपडाको हिसाब लाउँछन् उनीहरू । आफ्नो कमाईमा होइन् । बाबुले छोडेको सम्पत्तिमा पाल्न पनि ! यो मेरो कत्रो गाईजात्रा । उनीहरूले चुसेर फितलो भएको छाती चसक्क नमिठोसँग चस्कन्छ ।
मैले छोराहरूको बामे सराई, ताते हिँडाई र तोतेबोलीमा वात्सल्यले सरोवर भई सजाएको सपनाहरू सबै भ्रम रहेछन् । उनीहरूको फराकिलो छाती र दरिलो काँधमा गरेको भरोसा मित्थ्या रहेछन् । उनीहरूको सुकुमार मुहारमा मलाई निःश्वार्थ मायाले निहार्ने आँखा खोजेको धिक्कार रहेछ ।
यदि मेरो लाखौंको सम्पत्ति नहुँदो हो त मलाई आमा भनेर चिन्दैन्थे होला । कुनै काम नलाग्ने रद्धि वस्तु नै पो ठान्थे कि कतै ? कि मलाई पनि ती अन्तरे बाजेलाई जस्तै मागेर खान छोडि दिन्थे ? जिउ नै सिरिङ्ग हुन्छ । बुरुरु काँडा उम्रन्छ पाखुराभरी । नानाभाँतिको कल्पनाले गर्दा मन नमिठोसँग निमोठियो । व्यथित मनस्थितिमाथि पर्दा लगाउन र बेदनाले व्याप्त मुहारमा खुशी पोत्न कहिले जानिन मैले । हृदय धरधरी रुवाएर ओँठले मुस्कुराउने क्षमता मैंले पटक्कै राख्न सकेकी छैन ।
खुईया..! व्याकुलताले भरिएको व्यथित सुस्केरा मेरो ओँठको बाटो भएर हिँड्यो । असमय नै क्षीण हुन लागेको मेरो आशा र अपेक्षामाथि भंगालो बनि आँशु बग्न थाल्यो । जसलाई मरुभूमिको रूप लिएर सिरानी आफ्नो छातिभित्र समेट्दैछ । मन धमिलो हुँदा त निलो आकाशमा मद्होष फैलिएका चन्द्र किरण पनि फिक्का लाग्दो रहेछ ।
छोराहरू आफु खुशी फैसला गरेर एकातिर लागे । म आफैंभित्र एउटा मार्मिक कथा बनिसकेकी ! निरीह जीवन भोग्न बाध्य एक लाचार वृद्धा । सम्झन बाध्य भएँ । ती दुई गरीब वृद्धाहरूलाई । जसको केही सम्पत्ति छैन र छोरा पनि छैनन् र पनि सन्तोष पूर्ण जीवन बिताइरहेका छन् ।
वृद्धावस्थामा सुख र सन्तोषपूर्ण बाँच्नुमा सम्पत्तिको भन्दा सन्तानमा निहित दायित्वबोध र कर्तव्यबोधको ठूलो भूमिका हुँदोरहेछ । के गर्नु आफ्नो त कर्मै खोटो रहेछ । पुनः मेरो सुस्केरा रोक्दा रोक्दै फुत्कन्छ ओँठबाट !
–ओम बस्नेत
‘वेलेन्टाइन्स डे’को दिन एघार बजी लव डाँडामा बोलाएकी छिन् सीताले ललितलाई । झन्डै तीन घण्टाको बाटो छ । एक हफ्ताको च्याटिङ्गमै प्रेम बसेको हो । गिफ्ट पनि महँगो छ, आखिर लाख रुपैयाँभन्दा माथि कमाउँछन् हर महिना ललितले । एउटा सरकारी अर्को निजी बाहन छ । आज निजी बाहन लिएर हिँडेका छन् । सबकुछ छ तर, बिहे भएकै छैन । आमा बुवा दुई जना नै बितिसकेका छन् । घर ठूलो छ स्याहार गर्ने कोही छैन । एक्लो छोरो हो । पहिला त बिहे नगरी जिन्दगी बिताउँछु भन्ने सोंचेका थिए तर, आखिरमा कोही न कोही साथी चाहिने रहेछ जस्तो लाग्यो र बिहे गर्न सोचेका हुन् ।
एक्लै गाडीमा एफएम सुन्दै जाँदै थिए एकजना गेरुवा वस्त्रधारीले लिफ्ट माग्यो । रोकेर सोधे, “कहा जाना है पण्डितजी ?”
पण्डितले “सर म अलिकमाथि जान्छौं” भन्यो । दक्षिण भारतीय ज्योतिषी रहेछ ।
गाडीभित्र पस्यो र उसको पेशाअन्तर्गत कुरा सुरु गरी हाल्यो ।
“तपाइँको यात्रा सफल हुन्छ, भाग्यरेखा खुब उत्तम छ । पैसा खुब कमाको लेकिन जमा करनु साकेना ।”
“लु भन त मेरो बिहे भाको छ की छैन ?”
“तपाइँको बिहा भाको छो”, भन्यो ।
ललितले भने, “मेरो बिहे भएको छैन हौ ।”
“यस्तो गाडीमा कुरा गर्दा जोखाना आउँदैन राम्रो बसेर कुरा गर्दा आउँछ ।” भनेर टार्यो ।
“खास म केटी भेटनु गएको हो बिहे गर्नु”, भन्यो ललितले ।
“कन्याको नाम बताउनु ।”
“सीता हो ।”
“राम र सीताको जस्तो जोडी छ, खूब राम्रो छ तर, अलिक उसको ठीक गर्नु गाह्रो पर्छ । दोष छ पतिलाई नोक्सान गर्छ । आर्को केटा पनि छ उसको । यो तावीज दिनु पर्छ खुब काम गार्छ । तपाइँको मात्र मन पराउँछ । पीछे पीछे आउछ ।“ यो सुनेर ललित अलिक गम्भीर भयो ।
ठूलो टनिङ्ग गाडी रोक्यो ललितले । तावीज किन्यो । साधु आफ्नो बाटो लाग्यो ।
साढे एघारमा लब डाडा पुग्यो । सीतासँग पहिलो भेट भयो । उसले भ्यालेन्टाइन गिफ्ट निकाल्यो बट्टाबाट । हिजो त्यसको पÞmोटो खिचेर पठाएको थियो वाट्स एपमा । सुनको चैन पाएर गदगद भइ सीता । ललितको छिप्पेको गालामा चवाकक म्वाई खाई । आफ्नो उमेर भन्दा आधा जति सानो उमेरको केटी पाउँदा ललितलाई त्यसै आकाशमा उडेको महसूस भयो ।
सीताको फोन आयो र “एकछिन् ल डार्लिङ्ग” भनेर अलिक पर गई । कुरा गर्दै फेरी उसले ललितलाई भनी “डार्लिंङ्ग दस मिनेट जति यहाँ बस्नु ल म आइ हाल्छु” भनेर अलिक पर सडकमा पुगी । एउटा बाइक आयो त्यसमा चडेर गई ।
ललित छक्क परे । फोन गरे सीतालाई अफ स्वीच अफ । वाट्सअपमा म्यासेज गर्नु खोज्दा त्यहाँ पनि लागेन । फेसबुक मेस्सनजर सबैमा ब्लक गरेको रहेछ ।
कुरा बुजे घरतिर लागे । निकै तल आएपछि चौबन्दी चोली ढाका साडी लगाएकी । सपक्क केश भएकी पातली ।यसो हेर्दा भानु जयन्तीको लागी मारूनी नाचने पहिरन लगाएकी जस्तो लाग्यो । गाडी पर्खेको नै हो जस्तो लाग्यो र छेउमा पुगेर सीसा डाउन गरेर सोधे ।
“जानु हुने ?” भनेर ।
उसको सेतो दाँत मिलेको कति राम्रो अनुहार ललित छक्क परेर हेरी बसे निकै बेरसम्म । फेरी सोधे “बहिनी जाने हो ?” भनेर ।
“पे पे पे पे पे पे हुप्पा पु पु पु पु पु ..” भन्दा ललित छक्क परे । यस्तो राम्रीलाई भगवानले किन चै ‘बोली’ दिनुमा कन्जूस गरे होलान् जस्तो लाग्यो ।
भित्र आएर बस्ने इशारा गरे ललितले । बसी फ्रन्ट सीटमा । ललितले मिरर मिलाए आफ्नो ठीक माथि रूफको । अनुहार हेरे । कत्ति राम्री छ रूप तर, किन बोली यस्तो यस्तो होला भनेर सोँच्दा सोँच्दै उसले प्रश्न गर्नु थाली । कहाँ गाको, घर कहा हो, बिहे भयो की भएन भनेर इशारामा । ललितले सबै बताए ।
फेरि त्यही प्रश्न उसलाई सोधे ।
बजार गएकी अरे । तर एउटा कुरा चै दुइ जनाको मिल्यो । दुवै अविवाहित रहेछन ।
शब्दहरू त्यही हो पे पे पे पे पे हुप्प पु पु पु पु पु... तर हातको इशारा र आँखाको इशाराले कुरा गर्दा सबै बुजिन्थ्यो ।
उसले डेस्क बोर्डमा राखेको ताबिज देखिछ र के हो भनेर सोधि । लाउने चीज हो । त्यो लगायो भने बीमार हुँदैन । मनपर्यो भने लानु भनी दिए । उसले खोलेर स्पोट मै लगाई । ललितलाई खुशी लाग्यो । आखिर कसैले त लगायो भनेर होला ।
बजार आइपुग्यो । उसले रोकी दिनु भनी । मिठो हाँसेर तावीजलाई देखाउँदै धन्यवाद नै भनेको होला त्यस्तै पे पे पे... गर्दै गई ।
ललित घर आइपुगे । यसो मोबाइल खोलेर हेरे फेसबुकमा एउटा फोटो देखे सीताको र एउटा हैन्डसम केटाको रहेछ । त्यो केटाले ‘यु आर मई भ्यालेन्टाइन’ भनेर पोस्ट हालेछ । सुनको चेन त्यही हो राम्रो सुहाएछ सीतालाई । ललित खिस्स हाँसे ।
सपनामा पे पे पे पे र पु पु पु देख्नु थाले । झसङ्ग भए । फेरि भोलीपल्ट पनि त्यस्तै भयो । उनको आँखामा त्यो चौबन्दी चोली, ढाका साडी, लामो केश, मिलेको अनुहारले आइरह्यो ।
“नाम धरी बताउनु नसक्ने अमुकसँग पो मेरो साँचो माया बस्यो की क्या हो” भन्दै सोचे ।
“जे होस् बाठीलाई गिफ्ट दिएर नोक्सान भएता पनि लाटीलाई लिफ्ट दिएर राम्रै गरेछु” भनेर सम्झे ललितले ।
केही वर्षपछि सधैँ झै ललित आफ्नो छोरा अनमोललाई स्कूलबाट घर लिएर पुग्छन् । बरान्डाहमा त्यही दक्षिण भारतीय जोतिषीसँग पो उसको श्रीमति त “पे पे पे पे हुप्प पु पु पु पु” को भाषामा गफ गर्दै ललितको लागि ताविज किन्दै रहिछन् । ललितले जोतिषीलाई चिने तर, त्यो मोराले चिनेंन । फेरि भिरायो अर्को ताविज ।
Kamalpokhari, Kathmandu
Phone : 01-5326366, 01-5328298
Mobile : 9841293261, 9841206411
Email : madhyanhadaily59@gmail.com
सूचना विभाग दर्ता नं. : 807/074/075
© 2024 मध्यान्ह सर्वाधिकार सुरक्षित | Managed by Bent Ray Technologies